وظیفه کاتالیست خودرو چیست؟

به احتمال خیلی زیاد اکثر شما می دانید در تمام خودرو هایی که دارای موتور احتراقی هستند، بخشی به نام اگزوز وجود دارد. وظیفه ی این قطعه، خارج کردن دود حاصل از فرایند ها و واکنش های شیمیایی است که در بخش سیلندر خودرو انجام می شود. این فقط یک تعریف ساده برای معرفی کلی اگزوز بود ولی درواقع امروزه اگزوز های خودرو ها و دیگر وسایل نقلیه پیشرفته تر شده اند. اگزوز سه وظیفه ی کلی دارد که شامل کاهش صدا، کاهش آلودگی و کاهش دمای موتور می شود. همچنین خودرو از سه بخش به نام میانی، انتهایی و متصل به موتور تشکیل شده است. اکنون شاید از خود بپرسید پس کاتالیست خودرو چیست؟ کاتالیست خودرو یک قطعه ی فلزی مانند لانه ی زنبور است که در اگزوز خودرو ها و در بخش متصل به موتور قرار دارد. دلیل قرار گرفتن این قطعه در این بخش به دلیل نیاز کاتالیست خودرو به دمای بالای 850 درجه ی سانتیگراد است. این قطعه با جلوگیری از خروج مواد سمی و خطرناک تولید شده در سیلندر خودرو طی فرایند های شیمایی و وارد شدن آن به محیط، باعث کاهش آلودگی هوا می شود که اصلی ترین وظیفه کاتالیست خودرو است و امروزه به یکی از دغدغه های اصلی ما تبدیل شده است.

تا اینجا به یک تعریف کلی و مختصر از اگزوز و وظیفه کاتالیست خودرو که در همین اگزوز قرار گرفته است، پرداختیم. اگر شما هم جزء آن دسته از افراد هستید که به این موضوعات علاقه مند هستید و سوال هایی همانند وظیفه کاتالیست خودرو چیست؟ وظیفه کاتالیزور خودرو چیست؟ کاتالیست خودرو را چه زمانی باید تعویض کرد؟ آیا حذف کاتالیست خودرو باعث افزایش شتاب می شود؟ و… را در ذهن خود دارید، حتما تا انتهای این مطلب همراه ما باشید تا جواب تمام سوالات خود را دریافت کنید.

تاریخچه ی کاتالیست خودرو

در سال 1970 میلادی، مرکز حفاظت از محیط زیست آمریکا یا همان EPA یک قانون جدید تصویب کرد؛ طبق این قانون تمام خودرو های مجهز به موتور محرک، موظف به استفاده از مبدل کاتالیستی در اگروز خود شده اند و هیچ کدام از شرکت های سازنده ی این گونه خودرو ها نباید از این موضوع به راحتی بگذرند و این قانون را زیر پا بگذارند. اکنون بیش از 51 سال از آن تاریخ می گذرد و هنوز که هنوز است این قانون پابرجا است و کسانی که آن را زیر پا می گذارند مجبور به پرداخت جریمه می شوند.

در سال 1381 این قانون به ایران هم رسید و شرکت های خودرو سازی موظف به استفاده ی این قطعه در ماشین های تولید داخلی شدند. در سال 1391 هم به منظور کاهش آلودگی هوا، تست کردن صحت و سلامت کاتالیست خودرو در معاینه فنی اجباری شد. نتیجه ی این تست در برچسب یا برگه ی معاینه فنی درج خواهد شد.

طبق مصاحبه ای که توسط صدا و سیما با آقای مهندس زندی معاون سازمان محیط زیست کشور صورت گرفته است مهندس زندی عنوان کرده است: در سال 1381 قانون استفاده از کاتالیست در خودرو های داخلی تصویب شد و از سال 1383 به بعد این قانون اجرا شد و تمام شرکت های خودرو سازی کشور موظف به استفاده از کاتالیست در اگزوز خودرو های داخلی شدند. در ابتدا با استفاده از استاندارد های یورو 2 این قانون عملی شد اما سال 1393 خودروسازان داخلی موظف به استفاده از استاندارد های یورو 4 شدند و تمام استاندارد های آن را رعایت کردند.

نشانه های خراب شدن کاتالیست خودرو

کاتالیست ها هم طول عمری دارند که بعد از آن کارایی خود را از دست می دهند و مالک خودرو باید آن را تعویض کند. کاتالیست ها بعد از خراب شدن نشانه هایی از خود نشان می دهند که راننده ها باید با آن ها آشنایی کافی را داشته باشند تا در صورت بروز بتوانند خرابی کاتالیست را تشخیص دهند و سریعا برای تعویض آن اقدام کنند تا به بقیه قطعات و موتور خودرو آسیب جدی وارد نشود. در این قسمت می خواهیم این نشانه ها را برای شما شرح دهیم.

• در تست هایی که هنگام معاینه فنی انجام می شود، مقادیر کربن مونوکسید، کربن دی اکسید و دیگر مواد شیمایی نباید از معیار هایی که کارشناسان تعیین کرده اند عبور کند. درصورت تجاوز مقدار این مواد شیمایی، تست معاینه فنی خودرو به دلیل خرابی کاتالیست رد می شود و حتما مالک خودرو باید به تعویض کاتالیست خودرو یا همان کاتالیزور اقدام کند زیرا برگه یا برچسب معاینه فنی به آن خودرو تعلق نمی گیرد.
• بعد از خراب شدن کاتالیست خودرو، شتاب خودرو بسیار کم می شود و سریعا باید به تعمیرکاران مربوطه مراجعه کرد تا در صورت مشخص شدن خرابی کاتالیست، مالک سریعا اقدام به تعویض کاتالیزور کند.
• یکی از شرایطی که کاتالیست خودرو برای افزایش کارایی به آن نیاز دارد دمای نزدیک به 900 درجه ی سانتی گراد است. چنان که بعد از گرم شدن خودرو دمای کاتالیزور یا همان کاتالیست به حد نصاب خود که حدودا 900 درجه سانتی گراد است نرسید، حتما کاتالیست خودرو معیوب است و باید تعویض شد. البته تشخیص این موضوع به آسانی نیست و برای متوجه شدن نیاز به دماسنج های پیشرفته مانند دماسنج اینفرارد دارید.
• یکی دیگر از علائم شایع خرابی کاتالیست بوی بد آن است. اگر در کابین خودروی خود بوی بدی شبیه به تخم مرغ گندیده احساس کردید و این بو به مرور زمان تشدید پیدا کرد، به احتمال بسیار زیاد کاتالیست خودروی شما خراب شده است و باید برای اطمینان از این موضوع به یک مکانیک مراجعه کنید.
• بعد از خراب شدن کاتالیست، خودروی شما به طور نرمال کار نمی کند و هنگام رانندگی با آن در دور آرام، احساس لرزش در موتور خودرو می کنید.
• این نکته را هم مورد توجه داشته باشید، اگر با تکان دادن کاتالیست خودرو صدا هایی به گوش شما خورد و حس کردید سنگ ریزه در کاتالیست وجود دارد، بدانید شبکه های درون آن ریخته اند و عمر مفید کاتالیزور شما تمام شده است. البته باید حواستان باشد هنگامی که خودروی شما برای چند ساعت کار نکرده است و موتور آن به طور کامل سرد شده است، این آزمایش را انجام دهید زیرا دمای کاتالیست بسیار بالا است و با این کار ممکن است آسیب ببینید و دچار سوختگی شوید.
• روشن شدن چراغ اخطار یا به اصطلاح همان چراغ چک در پشت آمپر ماشین نیز یکی دیگر از نشانه های خرابی کاتالیست خودرو است.
• خراب شدن کاتالیست خودرو می تواند نشانه های دیگری هم همچون افزایش مصرف سوخت داشته باشد. پس اگر احساس کردید خودروی شما به طور ناگهانی دچار افزایش مصرف سوخت شده است بهتر است این موضوع را نیز مورد توجه قرار دهید.

 5 دلیل برای خراب شدن کاتالیست خودرو

1. یکی از قدیمی ترین و شایع ترین مشکلاتی که برای کاتالیست خودرو اتفاق می افتد و وظیفه کاتالیست خودرو را مختل می کند، گرفتگی شبکه های کاتالیست است. این موضوع باعث می شود هوایی که در نتیجه ی کارکرد موتور خودرو و فرایند های شیمایی آن به وجود می آید به درستی خارج نشود و باعث خرابی خودرو شود. همچنین علاوه بر هوایی که خارج می شود، هوای تازه برای انجام فرایند های شیمایی مورد نیاز خودرو به موتور نمی رسد و باعث افت شدید و خرابی خودرو می شود.
2. اگر جرقه ی خودروی شما ایراد داشته باشد، باعث ترکیب نشدن سوخت و هوای تازه می شود و در نتیحه سوختن ناقص رخ می دهد. یکی از عواقب سوختن ناقص، مختل کردن وظیفه کاتالیست خودرو می باشد.
3. کاتالیست خودرو به عواملی همچون ترکیباتی که درون هوای خارج شده از موتور وجود دارند و تغییرات دما حساس است. برای مثال خرابی واشر سرسیلندر باعث ترکیب شدن آب رادیاتور و روغن ماشین می شود و ترکیب این دو ماده باعث به وجود آمدن مواد جدیدی در گاز خروجی از موتور می شود. هنگامی که این گاز مسیر خروجی خودرو را طی می کند، به دلیل حساسیت کاتالیزور به تغییر ترکیبات هوای خروجی موتور و به وجود آمدن مواد جدید و مضر در آن، وظیفه کاتالیست خودرو به درستی انجام نمی شود و به تعویض نیاز پیدا می کند.
4. یکی دیگر از عواملی که باعث از بین رفتن وظیفه ی کاتالیست خودرو و مختل کردن کارایی آن می شود، ضربه ی فیزیکی مستقیم به آن است. برای مثال رانندگی با سرعت بالا بر روی سرعت گیر ها یا دست اندازی ها احتمال ضربه خوردن کاتالیزور را افزایش می دهد.
5. و پنجمین موردی که در خرابی کاتالیست خودرو نقش دارد، افزایش دمای خود کاتالیست است. درست است که در ابتدای مقاله درباره نیاز کاتالیست به دمای بالا صحبت کردیم؛ اما هرچیزی حد و اندازه ای دارد که درمورد کاتالیست هم این مورد صدق می کند. در صورتی که دمای کاتالیست از حد و نصاب مجاز افزایش یابد باعث از بین رفتن وظیفه ی کاتالیست خودرو می شود.

درباره وظیفه روغن ترمز و کاربرد های آن و انواع آن نیز در آیین تست مطلبی نوشته شده که نکات جالبی در آن گفته شده، پیشنهاد می کنیم حتما این مطلب را هم بخوانید.

همچنین این نکته را مورد توجه قرار دهید؛ تمام این عواملی که در این قسسمت نام برده شد و آن ها را کامل برای شما شرح دادیم، وقتی که برای شما رخ دهند در مرحله ی اول باید علت خرابی و مختل شدن وظیفه کاتالیست خودرو را توسط متخصصان این موضوع مشخص کنید و بعد آن را به طور کامل حل کنید؛ زیرا اگر این کار را نکنید مشکل از اساس حل نشده است و فقط تعویض کردن کاتالیست کافی نیست زیرا همان مشکل باعث خرابی کاتالیست بعدی هم می شود. در مرحله ی دوم مجبور به تعویض و جایگزین با یک کاتالیست جدید هستید زیرا راهی برای تعمیر آن وجود ندارد.

چه زمانی باید کاتالیست خودرو را تعویض کرد؟

کاتالیست خودرو هم مانند تمام وسایل دیگر عمر مفید خود را دارد و از یک زمان مشخص به بعد دیگر آن کارایی مورد نیاز و مورد انتظار را ندارد. کاتالیست خودرو را حداقل بعد از گذشت 80 هزار کیلومتر و حداکثر بعد از 100 هزار کیلومتر باید تعویض کرد. زیرا بعد از گذشت این زمان وظیفه خود را که همان تبدیل گاز های پر خطر به گاز های کم خطر است را از دست می دهد و حتی در معاینه فنی مردود می شود. البته یک معیار دیگر هم برای تعویض کاتالیست خودرو وجود دارد؛ ممکن است مدت زیادی از یک خودرو استفاده کنید اما مسافت زیادی را با ان طی نکرده باشید. در این صورت هم کاتالیست شما بعد از گذشت یک زمان محدود دچار مشکل می شود. طبق گفته ی متخصصان، اگر کاتالیست یک خودرو بعد از گذشت 4 سال تعویض نگردد، عمر مفید خود را به اتمام رسانده و دیگر آن کارایی سابق را نخواهد داشت و باید تعویض گردد.

هزینه تعویض کاتالیست خودرو چقدر است؟

در خارج از کشور که به این مسائل اهمیت بسیار زیادی می دهند، تعویض کاتالیست به صورت رایگان انجام می شود. زیرا محیط زیست و پاک بودن هوا، یکی از مهم ترین موضوعات زندگی آن ها است. اما در کشور ما ایران که اینگونه مسائل یا همان مسائل محیط زیست و تمیزی هوا یک نیاز و مسئله فرعی در زندگی روزمره است این تعویض رایگان انجام نمی شود. اگر بخواهیم یک قیمت مشخص برای تعویض کاتالیست تمام ماشین ها در نظر بگیریم و آن را برای شما بیان کنیم، واقعا غیر ممکن است. زیرا انواع مختلفی از ماشین ها اعم از ماشین های خارجی و داخلی در ایران وجود دارند که هر کدام از آنها یک کاتالیست با مدل و میزان کارایی مختلف نیاز دارد و قیمتشان با هم فرق می کند. اما اگر بخواهیم یک محدوده ی قیمتی برای شما تعیین کنیم بستگی به زمان و موقعیت بازار دارد و در حال حاضر می تواند هزینه ای به اندازه ی 2 تا 8 میلیون تومان برای شما داشته باشد. به امید روزی که به مسئله ی محیط زیست اهمیت بیشتری داده شود و مسائلی مانند این موضوع را همانند کشور های اروپایی به صورت رایگان انجام دهند.

آیا برداشتن کاتالیست خودرو مانعی ندارد؟

دیده شده است در بسیاری از موارد برخی از افراد به دلایل مختلفی ماننده پیشنهاد و مشاوره ی اشتباه برخی از مکانیک ها اقدام به برداشت کاتالیست خودروی خود کرده اند! یا در بعضی مواقع سودجویانی برای استفاده ی غیر اصولی از کاتالیست خودرو و بازیافت فلزات ارزشمندی که درون آن قرار دارد دست به همچین کاری می زنند و کاتالیست را از اگزوز خودرو خارج می کنند! این اقدام هم از نظر منطق و هم از نظر علمی کاملا کار اشتباهی است. برداشتن کاتالیست خودرو در دراز مدت باعث خرابی و آسیب به موتور خودرو می شود و حتی می تواند مشکلات و هزینه های خیلی زیادی در پی داشته باشد. به همین منظور شرکت ایران خودرو علاوه بر هشدار هایی که به این گونه افراد داده است، تمامی اقدامات لازم برای در دسترس قرار دادن این قطعه در تمامی نمایندگی های موجود را انجام داده است. شما به راحتی می توانید این قطعه را از نمایندگی های موجود درخواست کنید و پس از در اختیار قرار دادن قطعه به شما، ان را برای شما نصب می کنند.

مهم ترین دلیل برای برنداشتن کاتالیست خودرو

اصلی ترین وظیفه کاتالیست خودرو جلوگیری از عبور گاز ها و مواد سمی حاصل از فرایند های شیمایی از اگزوز است. مواد شیمیایی که از واکنش های شیمیایی درون موتور به وجود می آیند شامل اکسید های گوگرد، کربن مونوکسید و اکسید های نیتروژن می شود. مهم ترین و اصلی ترین وظیفه ای که این واکنش گر ها دارند تامین انرژی برای واکنش هیدروکربن های نسوخته ناشی از احتراق ناقص اکسیژن و سوخت مورد نظر با کربن مونوکسید است. این واکنش باعث تبدیل شدن این گاز های سمی به آب و کربن دی اکسید می شود که یک گاز غیر سمی و بدون ضرر برای محیط زیست است.  همچنین می تواند انرژی مورد نیاز برای تبدیل اکسید های نیتروژن که ترکیبات به شدت سمی هستند، به دو گاز نیتروژن و اکسیژن شود که باز هم خطری برای محیط زیست ندارند. همه ی این دلایل باعث می شود از برداشتن کاتالیست خودرو صرف نظر کنید زیرا هوای تمیزی که برای ادامه ی زندگی به آن نیاز داریم را نابود می کند. این مسئله در ایران و بخصوص شهر های بزرگ مانند تهران اهمیت بیشتری پیدا می کند زیرا امروزه هوای تهران بسیار ناپاک و آلوده شده است و اگر راه چاره ی مناسبی برای آن پیدا نکنیم ممکن است تا چندین سال دیگر امکان زندگی سالم در شهر های بزرگ بخصوص تهران وجود نداشته باشد. البته امروزه با توجه به طرح هدفمندی یارانه ها دیگر اکثر مردم علاقه ی چندانی به برداشتن کاتالیست خودرو ندارند زیرا وجود کاتالیست باعث کاهش مصرف سوخت خودرو می شود و می تواند از نظر اقتصادی برای مالک خودرو بسیار مفید باشد؛ مخصوصا که در حال حاضر قیمت بنزین افزایش بسیار زیادی پیدا کرده است.

امیدواریم این مطلب برای شما مفید واقع شده باشد و جواب سوال های خود مانند “وظیفه کاتالیست خودرو چیست؟” را گرفته باشید. همچنین اگر به سوالات آیین نامه نیاز داشتید حتما به نمونه سوالات سایت آیین تست سر بزنید. پیروز و موفق باشید.